U Buntovniku Din je savršeno glumio sebe: mucavog i nerazvijenog adolescenta koji žali samog sebe kao žrtvu bezosećajnih roditelja. Njegov lik lansirao je cmizdravo, otuđeno durenje u stilu: Niko me ne razume koje je upijala omladina šezdesetih ...
Iako je tokom kratkog života snimio samo tri filma, glumac Džejms Din predstavlja jednu od najuticajnijih ličnosti Holivuda i seks simbol čiji je lik obavijen mnogim tajnama, kao i nagađanjem da je bio homoseksualac.
Glumac Džejms Din bio je buntovnik, seks simbol i tinejdžerska ikona, a da je živ, ovog meseca obeležio bi osamdeseti rođendan. Mada je poginuo kada su mu bile svega dvadeset četiri godine, i danas sa samo tri snimljena filma ima neverovatno veliki uticaj, ne samo na Holivud, već i na ceo svet. Njegov lik je uz Če Gevaru krasio milione tinejdžerskih postera simbolišući omladinsku pobunu i otpor autoritetu starijih generacija. Posle smrti postao je predmet bezbrojnih analitičkih tekstova, knjiga, dokumentarnih i igranih filmova koji su pokušavali da objasne legendu izgrađenu oko njegovog imena. Kao svaki drugi mit i ovaj krije veliki broj nejasnoća i preterivanja. Mnogo toga u Džejmsovom životu obavijeno je velom tajni, od žena s kojima se družio, preko glasina o homoseksualnosti i psihičkim problemima do samoubilačke opčinjenosti brzinom. Neosporan je jedino njegov talenat i činjenica da je u sva tri filma ostvario izuzetnu glumačku kreaciju. Nakon smrti postao je toliko uzvišen da su mu čak dva put krali nadgrobni spomenik u Firmontu, dok su žene karminom ostavljale otiske svojih usana na novim dok bi ih još klesali u ateljeu.
Ipak, ono što je sigurno jeste podatak da je rođen 8. februara 1931. godine kao Džejms Bajron Din, u Marionu, u Indijani, u porodici zubnog tehničara Vintona Dina. Sa roditeljima se 1935. preselio u kalifornijsku Santa Moniku, ali Džejmsova majka Mildrid umrla je od raka pre nego što je on proslavio deveti rođendan, što je dobrim delom dovelo do njegove psihičke nestabilnosti. Nakon tog nemilog događaja otac ga je vratio u Indijanu da živi kod tetke i teče na farmi u mestu Fairmont, gde je i odrastao, pa mnogi to mesto smatraju njegovim rodnim gradom.
Uprkos tome što je nosio naočare sa debelim staklima, u srednjoj školi je bio prava lokalna zvezda jer je igrao košarku za školsku ekipu, ali je postavio i državni juniorski rekord u skoku motkom. Nakon mature 1949. godine, Din se odselio u Los Anđeles radi studija na koledžu Santa Monika, gde je živeo sa ocem i maćehom. Međutim, posle nekoliko meseci turbulentnog života u novoj porodici, 1951. godine definitivno je napustio studije i po nagovoru prijatelja i reditelja Džejmsa Vajtmora odselio se u Njujork kako bi se ozbiljnije posvetio glumačkoj karijeri. Da bi se izdržavao, počeo je da radi na parkingu ispred televizijskog studija CBS, a njegov prvi profesionalni angažman bio je u reklami za Pepsi. Ubrzo je upisao čuvenu glumačku školu UCLA u Njujorku gde je ujedno dobio i prve uloge u malim brodvejskim predstavama. Ubrzo je na sebe skrenuo i pažnju Holivuda. Ulogom arapskog žigola u maloj predstavi The Immoralist, opčinio je slavnog režisera Elija Kazana koji mu je ponudio ulogu svom ostvarenju Istočno od raja baziranom na epskom romanu Džona Stajnbeka. Film je prvi od tri najveća Dinova filma i najviše je zaslužan za njegov status buntovničke ikone. Igrao je Kala Traska, mladića koji se za očevu pažnju borio sa bratom Aronom, njegovim miljenikom. Glumčeve nemirne pokušaje, mlade posleratne generacije prepoznale su kao svoje. Pre realizacije ovog filma, Dina je štampa proglasila novim Brandom, a posle premijere svima je postalo jasno da on nije bio novi Brando, već prvi i jedini Džejms Din. Njegova upečatljiva gluma donela mu je nominacije za Oskara, ali je nekoliko meseci pre ceremonije dodele poginuo.
Posle velikog filmskog debija, on je kao pasionirani ljubitelj brze vožnje kupio svoj prvi sportski automobil porše 356 spidster nakon čega je počeo da učestvuje u auto-trkama. Marta 1955. godine bio je drugi u Palm Springsu, dva meseca kasnije treći u Bejkersfildu, dok je u Santa Moniki morao da odustane zbog kvara na automobilu. Za vreme snimanja filma Nikolasa Reja Buntovnik bez razloga, koji i danas znači simbol tinejdžerske pobune i sukob mladosti sa svetom, uz propratnu rok ikonografiju uličnih dvoboja i auto-trka, kupio je automobil porše 550 spajders, jedan od 90 proizvedenih te godine koji je nazvao mala bitanga. Po dobijanju uloge naftnog bogataša u filmu Div, u kojem je glumio sa Elizabet Tejlor i Rokom Hadsonom, išao je u Teksas na snimanje, ali se u tom periodu nije takmičio na automobilskim trkama jer mu je to bilo zabranjeno filmskim ugovorom.
Din je izuzetno voleo kameru, ne samo kada je snimao filmove, već i dok je pozirao poznatim fotografima tog vremena. Naočare koje je nosio na velikom broju fotografija nisu bile deo imidža, već potreba jer je bio ekstremno kratkovid. Nezaboravna je i njegova fotografija sa dugačkim mantilom i cigaretom u ustima. Nastala na ulicama Nujorka, dostigla je slavu njegovih filmova.
Dok su ga jedni hvalili, drugi nisu pisali o njemu pozitivno, pa je u skladu s tim konzervativni kolumnista Džordž Vil 1993. godine napisao da su Džejms i njegovi filmovi krivi za omladinske nemire šezdesetih u SAD.
- U Buntovniku Din je savršeno glumio sebe: mucavog i nerazvijenog adolescenta koji žali samog sebe kao žrtvu bezosećajnih roditelja. Njegov lik lansirao je cmizdravo, otuđeno durenje u stilu: Niko me ne razume koje je upijala omladina šezdesetih smatrajući to političkim stavom – istakao je Vil. Ipak, na to su poznavaoci mladog glumca odgovorili da je buntovna strana bila samo deo njegove višeslojne ličnosti jer mu nije nedostajalo kreativnosti, intelektualne radoznalosti i ambicija, a mnogi su tvrdili da nije bio idealan lik jer je često bio sklon manipulacijama i sebičnosti. Mnogi glumci koji su radili s njim nisu ga voleli jer je bio vulgaran i pravio je probleme na snimanju zbog svog samovoljnog i instinktivnog kretanja na pozornici ili setu.
Ipak, njegovom matičnom studiju Warner Bros najviše brige zadavale su glasine o Dinovoj homoseksualnosti, pa su njihovi čelnici plasirali priče u medijima o glumčevim ljubavima s Ursulom Andres, Liz Tejlor, Natali Vud, Merilin Monro i brojnim drugim glumicama i starletama tog vremena. Mada se uvek deklarisao kao izraziti heteroseksualac, priče o aferama sa muškarcima bile su veoma glasne. Razlog za to bila je ili ljubomora njegovih kolega ili njegova pohlepa za slavom, pa su one o glumčevom naglom uspehu ispredane po neverovatnim scenarijima. Prema tim tvrdnjama, prvu veću ulogu dobio je kod režisera Elije Kazana, deklarisanog homoseksualca, stanovao je sa kolegom Bilom Blastom, koji je kasnije tvrdio da je on Dina naučio da se uloge u Holivudu dobivaju na kauču. Novinari Pol Aleksandar i Kenet Anger u svojim knjigama Bulevar slomljenih snova i Hollywood Babylon 2 objavili su podatke da je Din otkrio seks, kao i mnogi njegovi vršnjaci, u srednjoj školi, ali da ga je prvo konzumirao sa muškarcem, i to sveštenikom Džejmsom Devirdom. Džejms je posećivao zabave za glumce, gotovo uvek u pratnji nekog starijeg kolege, a postao je i štićenik Kliftona Veba, zvezde s velikim uticajem među homoseksualcima Holivuda. Osim njih, navodi se i njegov prisan odnos sa rediteljem Rodžerom Braketom, koji je imao dobre veze u Holivudu, kao sinom jednog od prvih holivudskih magnata. On je omogućio Dinu male filmske uloge, a kasnije mu je pomogao da dobije svoju prvu glavnu ulogu na Brodveju u predstavi See the Jaguar, koju je producirao Lem Ajers, član Braketovog gej kruga. Nakon Dinove smrti, Rodžers je odbijao intervjue, ali je na kraju svog života, kad je oboleo od raka, pristao na razgovor s Ronom Marinetijem, autorom biografije The James Dean Story, i tom prilikom rekao:
- Moj primarni interes prema Džimiju bio je kao prema glumcu jer je njegov talenat bio očigledan. Kao drugo, voleo sam ga, a i on je mene, naša veza bila je u stilu otac - sin, odnosno pomalo incestuozna – istakao je Rodžers.
Takođe, Din je dugo bio opčinjen još jednim buntovnikom tog doba, Marlonom Brandom, koji ga je zauzvrat prvi poslao kod psihijatra da reši svoje opsesije. S druge strane, glumac Martin Landau kategorično je tvrdio da Din nije bio gej, isto kao i Denis Hoper.
Ipak, jedina njegova veza za koju se tvrdi da je bila prava jeste ona s italijanskom glumicom Anom Marijom Pjeranđeli, koja je takođe umrla veoma mlada i od prevelike doze lekova. Po biografima, ta mediteranska lepotica bila je jedina Dinova ljubav, ali nije opstala jer Ana nije mogla da mu oprosti brojne avanture i zbog toga je okončala njihovu vezu. Din je, prema jednoj od priča, ostao slomljena srca kad ga je ostavila i udala se za pevača Vika Damonea. Ulje na vatru dolila je činjenica da je Din poginuo samo dva dana nakon njenog venčanja koje je, navodno, posmatrao skriven u žbunju pored crkve.
Kobnog 30. septembra 1955. godine, glumac se vozio na trku u gradu Salinasu kalifornijskim putem 466 u svom poršeu 550 spajder s mehaničarom Rolfom Viterihom. Dok su prilazili selu Šolmeu, u susret im je svojim fordom dolazio srednjoškolac Donald Turnspid koji je u tom trenutku sa glavnog puta skretao u sporednu ulicu ne dajući migavac. Din je pokušao da ga izbegne, ali je Ford udario u levu stranu poršea izrađenog od aluminija zbog potrebe razvijanja što većih brzina na takmičenjima. Viterih je kao suvozač prošao s prelomom noge, dok je Dinu pukao vrat i bila mu je smrskana čitava leva strana tela. Nije mu bilo pomoći. Turnspid je imao samo modrice, a policija ga nije tužila verovatno zato što je pri prvoj rekonstrukciji nesreće utvrdila da je Din vozio oko 120 kilometara na sat. Ipak, nekoliko godina kasnije, ponovnom rekonstrukcijom utvrđeno je da Din nije vozio brže od 100 kilometara. Prema tvrdnjama njegovog mehaničara, Dinove poslednje reči bile su: Nemoguće da nas ne vidi...
Nakon ove rečenice, uspostavljen je mit Živi brzo, umri mlad i budi lep leš… Taj čuveni krik pogibeljnog esteticizma i krajnja apoteoza ohole mladosti koja ne prihvata ništa osim sebe same, bila je jedna od najizrazitijih okosnica omladinske kulture burnog 20. veka. Na filmu se prvi put čula u ostvarenju Knock on Any Door iz 1949. godine, reditelja koji je proslavio Dina, a za potrebe scenarija preuzeta je iz istoimene knjige malo poznatog autora Vilijarda Motlija, objavljene dve godine pre njene filmske adaptacije. Ova knjiga sasvim je nepoznata najvećem broju čitalaca, a lik Nika Romana nije zaživeo u kolektivnoj svesti. Za Vilijarda Motlija ne zna više gotovo niko, još je manje poznata činjenica da je autor bio crnac i homoseksualac, ali pomenutu frazu kao da poznaju praktično svi...
Džejms Din je sahranjen na Park groblju u Ferimontu, a 1977. godine nekoliko stotina metara od mesta gde je poginuo u Šolamu, podignut mu je spomenik. Din je predstavljao i još predstavlja, kao što su pokazala istraživanja psihologa marketinških firmi, dašak pobune, duh mladosti i slobode. Zbog toga je advokat Mark Rozler, čim je čuo da će Kalifornija doneti zakon o zaštiti lika i dela pokojnih slavnih osoba u korist članova porodica, osnovao Curtis Licensing Corporatio i nagovorio familiju Vinslov u Indijani, kao jedine žive rođake legendarnog glumca, da osnuju Fondaciju Džejmsa Dina i zaštite njegov lik, ali i počnu da ubiraju deo zarade od predmeta čiju prodaju potpomaže Dinova slika. Porodica je, navodno, samo u 1989. godini zaradila čistih milion dolara, o čemu i danas dovoljno svedoči veličina njegovog lika.
Priredila: Moni Marković
